کد مطلب:23290 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:19

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

بينش انسان در برخورد اول نسبت به ديگران بايد چگونه باشد؟

در دين اسلام نوع نگاه انسان به مسلمانان بايد اساساً خوش بينانه باشد مگر آنكه دليلي عليه آن وجود داشته باشد و اين مسأله منافاتي با واقع بيني انسان ندارد. زيرا هر انساني ممكن است خوب و يا بد باشد و تا ما علم به خوب و يا بد بودن او پيدا نكرده ايم هر دو احتمال وجود دارد. اما احتمال غير از گمان بد مي باشد، احتمال يك امر منطقي است چون هيچ دليلي بر خوب بودن و يا بد بودن شخص نداريم اما در همين حال بايد گمال خوب نسبت به بد داشته باشيم يعني اصل را بر خوب بودن او بگذاريم در عين حال كه بد بودن او را نيز محتمل مي دانيم. حال اگر با شناخت از آن شخص خوبي او بر ما معلوم شد گمان ما تبديل به يقين مي شود و اگر بدي او ثابت شد آن احتمال تحقق پيدا مي كند و گمان خوش ديگر ضرورتي نخواهد داشت. البته بايد به اين نكته نيز توجه داشت كه قضاوت درباره خوبي و بدي انسان به راحتي ممكن نيست و نمي توان با ديدن يك عمل به ظاهر نادرست درباره شخصيت يك انسان قضاوت منفي كرد چرا كه ممكن است در موقعيت او چنين عملي توجيه قابل قبولي داشته باشد و يا حداقل به آن بدي كه ما تصور مي كرده ايم نباشد. به همين جهت در روايات تأكيد شده است كه عمل برادر مؤمن خود را بر بهترين احتمال قرار بده؛ چنان كه از امام علي(ع) روايت شده است: {Hضَع اَمر اخيك علي أحسنه حتي يأتيك ما يغلبك منه H}؛ {Mكار برادر [ايماني ]خود را بر بهترين احتمال قرار بده تا خلاف فرض سابق براي تو ثابت شودM}، {V(ر.ك: وسايل الشيعه، ج 12، ص 302، ح 16361)V}. نكته جالب اينجاست كه گمان ما نسبت به افراد تا اندازه زيادي در نوع برخورد ما با آنها تأثير مي گذارد و همين برخورد متأثر از گمان خوب يا بد، مي تواند در رفتار افراد مؤثر باشد بنابراين با گمان خوب به افراد بد هم مي توان رفتار آنها را تا اندازه اي تحت تأثير قرار داد. در نتيجه بايد بين گمان خوب به افراد و احتمال بد بودن آنها تفكيك قائل شويم. احتمال بد بودن افراد يك امر منطقي و مربوط به عالم واقع است كه البته اگر اين احتمال تبديل به يقين شود ديگر جايي براي گمان خوش به ديگران باقي نمي گذارد اما گمان خوب يك امر نفساني است و نوع نگاه انسان به افراد است كه تا زماني كه بد بودن آنها از حالت احتمال به يقين تبديل نگشته است مي تواند حالت نفساني انسان نسبت به ديگران باشد و مواجهه او با ديگران را شكل بخشد و او را در ارتباط با ديگران موفق بگرداند. بنابراين خوش بيني نشانه لطافت روح است و آثار تربيتي سازنده اي بر ديگران دارد. اما در هنگام روابط اجتماعي و عقد قراردادها بايد احتياطات لازم را رعايت كرد. چنان كه در «سوره بقره، آيه 282» درباره شاهدان عيني و مكتوب شدن قرارداد قرض سفارش شده است تا از سوء استفاده احتمالي، جلوگيري شود و موجب پشيماني نگردد.